Virtual reality kleuterklas opschalen: dit zijn de lessen

De Rijksuniversiteit Groningen ontwikkelde een VR-toepassing waarmee studenten van de academische pabo oefenen om orde te houden in een kleuterklas. Dit succesvolle project is met geld van de stimuleringsregeling Open en online onderwijs doorontwikkeld en op meer pabo’s ingezet. Projectleider Jolien Mouw vertelt over de ervaringen. 
 
Kleuters zijn beweeglijk en ze reageren vaak op onverwachte manieren. Pabostudenten die stage lopen vinden kleuterklassen daarom vaak lastig. Hoe houd je orde? En hoe doe je dat op een manier die bij jou past? Want het kopiëren van het gedrag van de leerkracht die vast voor die klas staat, past niet altijd bij de student. Er ging een lampje branden toen Jolien Mouw eind 2018 een Duitse VR-toepassing zag waarmee studenten konden oefenen met orde houden. “Het bewuste product was ontwikkeld voor oefenen in het voortgezet onderwijs en zat didactisch gezien misschien niet heel goed in elkaar, maar ik dacht wel: met dit idee kan ik iets.” 

 Gedragingen van kleuters nabootsen 

Ook collega Marjon Fokkens-Bruinsma was enthousiast over de mogelijkheden en samen deden ze een aanvraag voor een Comenius Teaching Fellow-beurs. Met dat geld is het project ‘De Klas op Orde met VR’ gestart en is een eerste toepassing van de virtuele kleuterklas ontwikkeld, die in het najaar van 2020 voor het eerst werd ingezet. Ze vertelt: “Op basis van input van studenten is bepaald welke gedragingen in de VR kleuterklas opgenomen moesten worden. Studenten krijgen een VR-bril op en staan dan in een virtuele kleuterklas. Hun docent kan vervolgens kiezen uit verschillende scenario’s: van rustige kinderen die relatief goed luisteren tot uitdagende situaties waarbij het ene kind onder een tafel kruipt en een ander zomaar wat door de klas roept. Iedere gedraging heeft zijn eigen gevolgen als de student niet op tijd ingrijpt.” 

“Studenten kunnen oefenen met verschillende klassenmanagementstrategieën en ontdekken welke stijl het best bij hen past”

 Het grote voordeel van deze onderwijsvorm is dat studenten kunnen oefenen met verschillende klassenmanagementstrategieën en kunnen ontdekken welke stijl van orde houden het best bij hen past. Tijdens een stage is die oefenruimte er niet, want iedere reactie van de stagiair heeft direct invloed op de relatie met het bewuste kind. “De virtuele kleuterklas is een veilige omgeving waarin studenten hun eigen manier van lesgeven kunnen ontdekken. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als ik wel een keer boos word en een kind streng toespreek? Ook worden de studenten in de VR-omgeving niet beïnvloed door hun mentor. Bovendien komen ze in aanraking met een breed scala aan situaties en gedragingen, die ze niet altijd tijdens hun stage tegenkomen”, zegt Mouw. 
 

Technische hobbels 

De voordelen waren snel duidelijk, maar de nadelen wierpen drempels op. Vooral technisch kan er van alles misgaan, zo ontdekte het team. Mouw: “Ik zat zelf een keer in een oefensessie waarbij de pc stuk ging omdat de VR-bril te veel vroeg van de videokaart.” Het is maar een van de tientallen voorbeelden die ze kan noemen. Situaties die maken dat docenten best huiverig zijn om de virtuele kleuterklas in te zetten. “Want het is best lastig om het in te roosteren aangezien studenten in kleine groepjes oefenen en het fijn is als er twee docenten aanwezig zijn. Als je alles hebt georganiseerd en er treedt een technische storing op, dan helpt dat niet om enthousiasme te creëren bij docenten.” 

Er moest dus nogal wat gebeuren om het project op te schalen. De techniek moest worden verbeterd; er waren wensen om de omgeving uit te breiden met een spel- en hoekenmodule; en de didactische kwaliteit moest worden verbeterd. Daarom deed Mouw met een consortium een aanvraag bij de stimuleringsregeling Open en online onderwijs. Met dat geld is vanaf 2022 een project gestart om deze verbeteringen door te voeren en om de VR-methode op drie hbo pabo’s te implementeren. “We denken namelijk dat iedereen die wordt opgeleid voor een rol in het basisonderwijs, ook mbo'ers die een opleiding tot klassenassistent volgen, baat kan hebben bij het droogzwemmen in een virtuele kleuterklas. We wilden in dit vervolgproject ontdekken wat we eventueel moeten veranderen om de VR-omgeving ook te laten werken op een hbo pabo, en later wellicht op het mbo.” 
 

Drie hbo pabo’s, vier locaties 

De Christelijke Hogeschool Ede, de Thomas More Hogeschool in Rotterdam en twee locaties van Saxion Hogeschool in Deventer en Enschede waren enthousiast om onderdeel te worden van de community en aan de slag te gaan met de VR-bril. Al snel bleek dat wat op de ene instelling prima werkt, op een andere locatie geen succes werd. “Het is zo afhankelijk van omstandigheden: van hoe IT-savvy de docent is, van ruimte die er gevonden kan worden in het toch al volle lesprogramma en ga zo maar door”, zegt Mouw. Ze geeft een voorbeeld: “Thomas More in Rotterdam zou starten met de eerste sessies op de dag dat Feyenoord het kampioenschap vierde. De hele stad liep uit en het schoolgebouw was vrijwel onbereikbaar, dus besloten ze de lessen te schrappen. De vervolgsessies zijn echter wel op de eerste kennismaking van een student met de VR-omgeving afgestemd, want de eerste keer is het ook vooral wennen. Bovendien zijn de oefensessies gepland tussen de stages, zodat de student het geleerde direct kan toepassen in de praktijk en ook terug kan komen met nieuwe voorbeeldsituaties die ze graag willen oefenen. Die hele planning viel nu in het water.” 
 

 “Het succes is zo afhankelijk van de omstandigheden. Wat op de ene instelling werkt, werkt op de andere juist weer niet” 

Tegenslag overwinnen 

Mouw kan er achteraf wel om lachen. “Het is ongelofelijk hoeveel uitdagingen je tegenkomt als je bezig bent met dit soort radicale innovatie. Eigenlijk moet je eerst een cursus doemdenken gaan doen en bedenken wat er allemaal fout kan gaan. En dan nog gaan er dingen fout die je op voorhand nooit had kunnen voorzien”, zegt ze. Flexibiliteit, reflectievermogen, continu aanpassen van de plannen en een ongelofelijk doorzettingsvermogen zijn dan ook cruciaal om een project als dit te laten slagen. “Daarnaast helpt het als je critical friends om je heen verzamelt”, zegt Mouw. “Mensen die ervoor waken dat je in een tunnelvisie terechtkomt, die meedenken en die advocaat van de duivel durven te spelen.” 

Community en nieuwe scenario's 

Die kwaliteiten kan het projectteam niet worden ontzegd. Er is nu een community van drie hbo pabo’s en een academische pabo die ervaringen uitwisselen en elkaar behoeden om in een valkuil te stappen waar een ander al eens in is gaan staan. Mouw: “Daardoor kunnen anderen beginnen op +1 in plaats van op -1.” 
Ook is de ‘spel in hoeken’-module ontwikkeld, die heel nieuwe scenario’s herbergt waar studenten mee kunnen oefenen. Het team heeft de ambitie om in de toekomst ook interactie met de kleuters via een gesprek te verbeteren. Maar, zegt Mouw, “dat is technisch heel complex.” 

  “Het leerrendement verschilt per instelling, leerjaar en student”

 De belangrijkste les uit dit opschalingstraject is dat het enthousiasme en het leerrendement verschilt per instelling, leerjaar en student. “We zien bijvoorbeeld dat tweedejaars studenten er veel meer voor open staan en er meer van leren dan vierdejaarsstudenten die al veel meer stages hebben gelopen en al meer in de praktijk hebben kunnen oefenen”, zegt Mouw.  
Ook is er best een groot verschil tussen studenten van een academische pabo, die bijvoorbeeld veel meer gewend zijn aan het doen van onderzoek, en hbo pabo’s. Mouw: “Onze studenten in Groningen vinden het bijvoorbeeld geen enkel probleem om een vragenlijst in te vullen, maar op hogescholen leeft dat veel minder.” Juist vanwege die verschillen blijft het belangrijk om binnen de community ervaringen uit te wisselen, zegt Mouw.  
 

Nederlandse Onderwijspremie

De fase is nu aangebroken om het curriculum bij nog meer instellingen in te zetten. De interesse is groot. Het bedrag van 1,2 miljoen euro dat dit project heeft gekregen van het NRO in het kader van de Nederlandse Onderwijspremie helpt bij de uitrol. Deze onderwijspremie wordt jaarlijks toegekend aan onderwijsteams die een initiatief hebben ontwikkeld dat heeft geleid tot verbeteringen van het onderwijs. Mouw glimt: “Ik ben echt heel trots en blij dat alle energie die we hierin hebben gestoken en alle hobbels die we uit de weg hebben moeten ruimen zijn vruchten heeft afgeworpen. Er staat al een fantastisch product en we kunnen met dit extra bedrag de virtuele kleuterklas alleen nog maar verder doorontwikkelen.”

Zelf aan de slag?

Wil je aan de slag met de ontwikkelde materialen van dit project? Lees meer over het project: Orde in de Virtual Reality kleuterklas.